Het doordringende geluid van de Airbus H145 van ANWB Medical Air Assistance doorbreekt de broze stilte op Vliegbasis Volkel. De piloot doet nog een laatste check op het digitale dashboard. Dan stijgt de Lifeliner 5 op. Bestemming is Tilburg; daar wacht een coronapatiënt op de ic van het lokale ziekenhuis op vervoer naar het Universitair Medisch Centrum Groningen.
Lifeliner 5 –registratie ‘PH-HOW’– van de ANWB-MAA is niet de enige heli die in de crisistijd zijn meerwaarde bewijst. Op verzoek van het Landelijk Centrum Patiëntenspreiding (LCPS), dat vanuit Rotterdam het vervoer van coronapatiënten coördineert, stelde ook de Koninklijke Luchtmacht een helikopter ter beschikking. Tegelijkertijd staat op vliegbasis Volkel een knalrode Bölkow Bo-105 DBS –callsign ‘DOC 01’– stand-by. De gepensioneerde Engelse ambulancehelikopter kan zo nodig worden ingezet om patiënten, medische teams en apparatuur te vervoeren. Arts en voormalig luchtmachtpiloot Marck Haerkens en copiloot Rob Evenhuis staan klaar om te worden ingezet. Mocht dat nodig zijn, dan kunnen ze nog een arts en verpleegkundige inschakelen voor medische ondersteuning in de lucht.

Aan de stationering van de Bölkow-helikopter op Volkel ging een klein wonder vooraf. Geholpen door overheid en partners richtte Haerkens een stichting op om de relatief beperkte helikoptercapaciteit in Nederland te kunnen opvangen. In ijltempo werden vergunningen aangevraagd én toegekend, waardoor de kersverse Stichting Zorgvleugels ook kan worden ingezet als de nood aan de man komt. Mocht er een beroep op de DOC 01 worden gedaan, dan kan de crew in 2 uur in de lucht zitten. Acute vluchten zitten er niet in, vertelt de voormalig traumachirurg: „Dat staat de vergunning niet toe.” Semi-urgente vluchten zijn echter geen probleem. Dus kan Haerkens zijn waarde bewijzen door medische teams en dringend benodigde medische apparatuur te vervoeren. De Bölkow biedt ook mogelijkheden voor patiënten met minder uitgebreide zorg; achterin is ruimte voor 3 zittende personen. Daarmee onderscheidt de ambulancehelikopter zich van de Lifeliner 5, die juist liggende patiënten met actieve beademing vervoert.

Lifeliner 5 en Lifeliner 6

In de afgelopen weken speelden helikopters al een belangrijke rol om de medische zorg tijdens de coronacrisis beheersbaar te houden. Zo haalde de ANWB zijn gloednieuwe Airbus H145 van stal om patiënten van intensive cares in brandhaarden naar rustiger oorden te vervoeren. Normaal gesproken zou de helikopter reserve staan voor de Medic01, die dagelijks patiënten van de Waddeneilanden naar het vasteland vervoert. De massale corona-uitbraak vroeg echter om andere maatregelen. Daarom werd de reserveheli snel omgebouwd tot Lifeliner 5. Een enkele keer bleek die het werk niet alleen af te kunnen; dan werd de actieve Medic01 van zijn normale taak gehaald om als Lifeliner 6 ondersteuning te bieden. Het gat dat daardoor in het noorden van het land ontstond, werd opgevuld door de Koninklijke Luchtmacht. Mocht er toch dringend behoefte aan extra helikopters voor patiëntenvervoer ontstaan, dan zouden ook nog andere traumaheli’s van ANWB-MAA kunnen worden ingezet, vertelt woordvoerder Markus van Tol: „De EC135, die ook reserve staat, kan ook worden ingericht voor vervoer van ic naar ic.” Die helikopter is oorspronkelijk echter niet bedoeld om patiënten te vervoeren, dus zouden crew en patiënt te kampen krijgen met ruimtegebrek. Bovendien ontbreekt airconditioning en is de luchtverversing niet optimaal. Maar als de nood aan de man komt, kunnen de gewone traumaheli’s uitkomst bieden.

Mochten de civiele wentelwieken de vraag tóch niet meer aan kunnen, dan kan Defensie inspringen, vertelt Rebecca van Geel van het Defensie Helikopter Commando. Het gebeurde eerder deze week al in het noorden, waar een zware NH90-helikopter vanaf Maritiem Vliegkamp De Kooy werd ingevlogen. In geval van nood beschikt Defensie over materieel én mankracht, zodat op de eigen transporthelikopters zowel piloten als medics van de Luchtmacht kunnen worden ingezet. Van Geel: „De standaardbemanning van de NH90 is aangevuld met een boordverpleegkundige. Eventueel kan ook een arts mee. Daardoor kan de NH90 de functie van traumahelikopter overnemen.” Als de crisis opeens nog heviger wordt, kan de NH90 ook worden ingezet als ‘coronaheli’. De zware transportheli biedt immers ruimte genoeg voor beademingsapparatuur, waardoor hij exact kan worden ingericht zoals de Lifeliners 5 en 6. Toch benadrukt Van Geel dat de huidige inzet tijdelijk is: „De helikopter is veel groter dan de civiele traumahelikopter van de ANWB. Dat maakt het moeilijk om te landen op krappe locaties.” Vooral in dichtbebouwd gebied en op de kleine voorverkende landingsplaatsen die in allerijl bij de Nederlandse ziekenhuizen werden aangelegd zou dat veel schade kunnen opleveren.

Niettemin hebben heli’s een belangrijk voordeel ten opzichte van ambulances en vliegtuigen, waardoor ze ook hun meerwaarde kunnen bewijzen als de crisis achter de rug is. „Een helikopter vliegt point-to-point”, vertelt Bölkow-piloot Haerkens. „We kunnen dus landen op een plaats waar je met een vliegtuig niet kunt komen. Daardoor zijn we sneller.” Vervoer door de lucht biedt bovendien meer flexibiliteit dan vervoer op de grond: „Als het moet, kunnen we heel snel uitwijken naar een alternatieve locatie.”
Nadelen zijn er echter ook. Zo biedt een helikopter, anders dan bijvoorbeeld een mobiele intensive care-unit (MICU), beperkte werkruimte. Bovendien moeten heli’s niet te zwaar worden beladen; dat komt hun wendbaarheid en brandstofgebruik niet ten goede.
Het is best mogelijk dat de coronacrisis de visie op medische transporten zomaar zou kunnen veranderen, denkt Haerkens: „Als de vraag naar goederen onverwacht krap wordt of medische teams snel moeten worden verplaatst, kunnen heli’s uitkomst bieden.” ANWB-woordvoerder Van Tol ziet ook de meerwaarde van helikopters voor patiëntzorg: „De huidige ervaring leert dat de helikopter een belangrijke rol kan vervullen bij het veilig en snel vervoeren van ic-patiënten. Deze vorm van transport zou ook in ‘normale’ tijden waarde kunnen hebben bij overplaatsingen over lange afstanden.”